اقسام چهارگانه توحید
خلاصه توحید چهار قسم است: توحید در مقام ذات، توحید در مقام صفات ، توحید در مقام افعال ، توحید در مقام عبادت.
موحد و مومن واقعی کسی است که این چهار مرتبه توحید را دارا باشد توحید در مقام ذات این است که ذات واجب الوجود و خدای عالم را یکتا و یگانه دانیم و ذات واحد احد را پرستش نمائیم و بیقین بدانیم وایمان آوریم که شریک و شبیه و مثل و مانند ندارد.
احد است یعنی اعضاء و اجزاء ندارد و مثل اجسام از اجزائی ترکیب و تالیف نشده و نیز مثل حیوانات از اعضاء و قوی تشکیل نگردیده.
و احد است یعنی شریک ونظیر ندارد نه او شبیه بچیزی است و نه چیزی شبیه باوست و بایست بدانیم که وحدت او شبیه بوحدت ممکنات نیست موجود ممکن هر قدر کمیاب و یکی باشد باز مثل او تصور می شود ، لکن در ذات واجب الوجود دوئیت تصور ندارد ، زیرا که او تمام و فوق تمام است و تمام شیء تعدد پذیر نیست ، مثلاً گوئی فلانی در فلان کمال یا فلان صفت یگانه است ، یعنی این آدم در این کمال بانتهاء رسیده و این دیگر صرف کمال و فضیلت گردیده و انتهاء هر شیئی یکی بیش نمی شود.
این است که حکماء گویند خدای تعالی صرف الوجود است ، یعنی او وجود محض و حقیقت هستی است و صرف شیئی تعدد ندارد.
توحید در مقام صفات ،  یعنی صفات واجب الوجود عین ذات او و با ذات او سبحانه یکی است ، اگر بفرض محال ذات حق را بدون یکی از این صفات فرض نمائیم آن ذات واجب الوجود نیست ، مثلاً خدائی که در مرتبه ذاتش فاقد علم یا قدرت یا کمال دیگری باشد آنرا نباید واجب الوجود و خدایش نامید ، زیرا که او یک ممکن می شود محتاج بغیر که وی را تکمیل نماید.
توحید در مقام افعال
هر موجودی یا فعلی و عملی که در عالم مشاهده نمائی بایست آن را از حق تعالی بدانی و بدل و زبان تصدیق و اعتراف نمائی که ( لا موثر فی الوجود الا الله) (8) و هر فعل و اثری که از مخلوقات می بینی چون وجود و حقیقت آن ممکن صادر از اوست، البته فعل و عملش نیز به تقدیر اوست و او مسبب الاسباب و فیاض و خالق  تمام موجودات است.
و از این جا نباید نتیجه معکوس بگیری و چنین گمان کنی بنده در افعال خود ابداً اختیاری ندارد و تمام افعال وی باراده حق تعالی انجام می کیرد.
این طور نیست بنده در افعال اختیاری خود مختار است و باراده و اختیار خود کار می کند لکن در عین حال چون وجود او مستند بحق تعالی است افعال و اعمال او نیز مستند باوست.
توحید در مقام عبادت
بایست عبادت و بندگی خود را خالص گردانی برای خدای تعالی و ابداً کسی را در عبادت شریک بحق تعالی نگردانی و عبادت را محض فرمان برداری حق تعالی بجای آوری، هر کسی شاید گمان می کند که عبادت وی خالص و برای خدا است ، لکن  اگر خوب دقت کنی می فهمی که همه چیز در عمل هست مگر قصد فرمان برداری. چون بنا بر اختصار است کلام در توحید را تا اینجا خاتمه می دهم اینک شروع می کنیم در رکن دوم از اصول دیانت.